Conservatie en Restauratie van een Anselm Kiefer-schilderij uit het Groninger Museum
Anselm Kiefer blijft een van de meest intrigerende hedendaagse kunstenaars. Met meerdere aankomende tentoonstellingen wereldwijd staat zijn werk opnieuw volop in de belangstelling. Ook in Nederland zijn er dit jaar bijzondere exposities te zien. Zo opent op 2 maart 2025 de tentoonstelling Sag mir, wo die Blumen sind in het Van Gogh Museum Amsterdam en het Stedelijk Museum Amsterdam. Deze expositie toont een indrukwekkende installatie van Kiefer, die is geïnspireerd op de vernietigende impact van oorlog en de vergankelijkheid van de natuur. Zijn monumentale en gelaagde schilderijen, opgebouwd uit materialen als lood, stro, zand en verf, stellen restauratoren voor unieke uitdagingen. Onlangs had ik het voorrecht een restauratie uit te voeren van een Anselm Kiefer-schilderij uit de collectie van het Groninger Museum in mijn atelier.
Het Werk: Malen
Het schilderij dat ik restaureerde is Malen (1974), een indrukwekkend werk uit de collectie van het Groninger Museum. Hierop zien we een uitgestrekt, kaal landschap met de contour van een schilderspalet, waarin het woord malen (Duits voor “schilderen”) is geschreven. Bijna het hele akkerveld gaat schuil achter korte blauwe strepen, waardoor een heftige regenbui wordt gesuggereerd. Opvallend is dat deze strepen dezelfde kleur hebben als het schilderspalet, wat erop wijst dat ze wellicht direct verband houden met het begrip schilderen. Net zoals regen een akker voedt, kan schilderkunst een afbeelding van de werkelijkheid bezielen – of anders gezegd, mythes kunnen ons beeld van het verleden kleuren. Bovendien is een van de onderliggende thema’s in Kiefers werk de rol van mythes in de Duitse geschiedenis, wat ook in dit schilderij tot uiting komt.
Specificaties van het Object
- Objectnummer: XXXX.0299
- Titel: Malen
- Datum: 1974
- Vervaardigingsperiode: 20e eeuw
- Materiaal: Olieverf op canvas
- Afmetingen: 117,00 x 261,50 x 11,00 cm (h x b x d)
Collection: Groninger Museum
De Uitdaging van Kiefers Materiaalgebruik
De restauratie van een Anselm Kiefer-schilderij is complex, omdat zijn experimentele werkwijze een uitdaging vormt. Enerzijds gebruikt hij materialen en texturen die een diepere gelaagdheid in zijn werk creëren, anderzijds zorgen deze materialen voor lastige restauratievraagstukken. Zo maakt de combinatie van organische en anorganische materialen zijn schilderijen kwetsbaar voor stof, loslatende verflagen en vervorming door omgevingsfactoren. Daarom was het bij deze restauratie cruciaal om zowel zijn unieke materiaalgebruik als zijn artistieke intentie in acht te nemen.
Uitgebreide Conditiecontrole bij de Restauratie van het Anselm Kiefer-schilderij
Voordat het eigenlijke restauratieproces begon, heb ik een uitgebreide conditiecontrole uitgevoerd. Dit omvatte:
- Documentatie van schade en kwetsbare zones, waarbij microscopische analyses hielpen om de staat van de verf en materialen beter te begrijpen.
- Onderzoek naar eerdere restauraties, om te beoordelen of er al interventies hadden plaatsgevonden die invloed konden hebben op de stabiliteit van het schilderij.
- Beoordeling van stof- en vuilophoping, aangezien Kiefers reliëfachtige structuren vaak stof vasthouden in de diepere lagen.
Restauratie: Schilderij Stofvrij Maken en Verstevigen van Losse Verf
Na de conditieanalyse volgde een minutieuze reiniging. Aangezien stofverwijdering bij een Anselm Kiefer-schilderij een delicaat proces is, moesten de juiste technieken worden toegepast. Te veel druk of ongeschikte methoden konden fragmenten van het werk beschadigen. Daarom werd het oppervlak met zachte penselen en microzuigtechnieken voorzichtig gereinigd.
Een van de belangrijkste stappen in deze restauratie was het vastzetten van losse verf- en materiaallagen. Dit was noodzakelijk omdat Kiefers gebruik van dikke impasto en kwetsbare materialen zoals stro en lood een gerichte aanpak vereisten. Daarom heb ik een aangepaste fixatiemethode gebruikt met een reversibele lijm, zodat de stabiliteit behouden bleef zonder de oorspronkelijke uitstraling van het werk aan te tasten.
Kunst en Verval: Een Bewuste Keuze?
Bij de restauratie van een Anselm Kiefer-schilderij is het belangrijk om stil te staan bij een fundamentele vraag: in hoeverre is verval een onderdeel van zijn kunst? Kiefer zelf lijkt de vergankelijkheid van zijn materialen te omarmen, waardoor restauratoren voor ethische dilemma’s komen te staan. Moeten we elk loszittend fragment fixeren, of is het juist beter om bepaalde verwering te laten bestaan als onderdeel van het werk?
Na overleg met het museum en op basis van internationale restauratieprincipes is gekozen voor minimale interventie. Dit betekende dat alleen de meest kwetsbare delen werden behandeld, zonder dat de ruwe en expressieve uitstraling van het werk werd verstoord.
De Impact van Restauratie op de Waardering van Anselm Kiefers Kunst
Het restaureren van een Anselm Kiefer betekent niet alleen het behouden van een fysiek object, maar ook het respecteren van de diepere lagen van zijn werk. Bovendien bood deze restauratie niet alleen inzicht in de technische aspecten van Kiefers kunst, maar benadrukte het ook hoe belangrijk het is om zijn intenties te respecteren tijdens een conserveringsproces.
Met de groeiende aandacht voor zijn werk is het fascinerend om te zien hoe musea en verzamelaars omgaan met de conservering en restauratie van deze monumentale doeken. Dit jaar biedt Nederland dan ook een unieke kans om Kiefers oeuvre van dichtbij te bewonderen.
Bezoek Anselm Kiefer – Sag mir, wo die Blumen sind
Visit Anselm Kiefer – Sag mir, wo die Blumen sind
Bezoek Anselm Kiefer – Sag mir, wo die Blumen sind
De tentoonstelling Anselm Kiefer – Sag mir, wo die Blumen sind is een samenwerking tussen het Van Gogh Museum en het Stedelijk Museum Amsterdam en loopt van 7 maart tot en met 9 juni 2025. Voor het eerst presenteren deze musea gezamenlijk een overzicht van Kiefers werk, waarbij in het Van Gogh Museum de invloed van Van Gogh op zijn oeuvre wordt belicht en in het Stedelijk Museum alle Kiefers uit de eigen collectie worden getoond, aangevuld met nieuw, nog nooit vertoond werk. Een speciaal combinatieticket geeft toegang tot beide locaties.
De titel van de tentoonstelling verwijst naar het bekende anti-oorlogslied en sluit aan bij Kiefers thematiek van vergankelijkheid en de menselijke conditie. Een van de hoogtepunten is zijn monumentale nieuwe werk, dat speciaal voor deze tentoonstelling werd gemaakt en de wanden van het trappenhuis van het Stedelijk Museum beslaat. Al met al biedt deze unieke expositie een diepgaand inzicht in Kiefers kunstenaarschap en de wisselwerking tussen zijn werk en de nalatenschap van Van Gogh.
Dit restauratieproject was een bijzondere ervaring en bovendien een mooie bijdrage aan het behoud van Kiefers indrukwekkende oeuvre.
Heeft u een hedendaags schilderij of een historisch kunstwerk dat een conditiecontrole of restauratie nodig heeft? Neem gerust contact met mij op voor een vrijblijvend adviesgesprek!
